Propaganda

27 Sep 2025 - NRC

COLUMN MARIJN DE VRIES

Is het verkeerd andere kleuren dan enkel wit of zwart te zien?

Alles wordt vervoerd op fietsen in Rwanda. Kratten met kippen, torenhoge pakken landbouwgewassen, tafels, stoelen, maar vooral lichtgele jerrycans met water. Eindeloos veel fietsen met jerrycans zien we op onze tocht door het land. Ik fiets een week door Rwanda om geld in te zamelen voor Right To Play, een organisatie met wereldwijd – en ook in Rwanda – projecten voor onderwijs voor kinderen.

De fiets met jerrycans wordt geduwd als het bergop gaat. Als het bergaf gaat, zoeft de eigenaar handiger dan menig wielrenner op topsnelheid naar beneden. Er zijn ook mensen die lopen met jerrycans, in de hand of op het hoofd, naar het dichtstbijzijnde waterpunt.

Hoeveel uur per dag zullen Rwandezen bezig zijn met water halen, vraag ik me af terwijl een man met een zwaarbeladen fiets stopt om te kijken naar de groep wielrenners die voorbijrijdt. Hij zwaait. Hoe zou hij ons zien? Zou hij zich een voorstelling kunnen maken van onze levens? Kan ik me een voorstelling maken van zijn leven?

Hoe moet het zijn om te leven op de armoedegrens? Dat is overleven. Overleven in een land waar dertig jaar geleden een afschuwelijke genocide plaatsvond. Ik weet niet of deze man oud genoeg is om het meegemaakt te hebben, maar ik denk nog vaak aan de taxichauffeur die ik in december ontmoette, en die vertelde over hoe hij als vierjarige zijn ouders voor zijn ogen afgeslacht zag worden. En over hoe blij hij nu is met zijn vrouw en twee dochters veiligheid te hebben in dit land.

Rwandezen moeten dat zeggen, dat ze heel blij zijn met hun president, de dictator die na de genocide stabiliteit heeft gebracht. Als ze dat niet doen, lopen ze kans opgepakt te worden, gemarteld, en vermoord misschien. Maar is mij vertellen dat je blij bent met veiligheid propaganda, of kan het ook echt waar zijn – als je weet wat iemand heeft meegemaakt? Waarom gaat het in de berichten over Rwanda zo weinig over die achtergrond, en hoe dat de mensen heeft gevormd?

We zijn vernietigend over president Paul Kagame en zijn regime. We noemen het WK wielrennen in zijn land sportswashing, en van bloed doordrenkt. Dat is terecht. Wat hij in Oost-congo aanricht en wat hij doet met mensen met een afwijkende mening is gruwelijk. Veroordelen mag, en moet, maar is het gepast om dat te doen als je telkens verzuimt te vermelden wat onze rol eigenlijk is? Dat wij, de voormalig kolonisatoren uit Europa, verantwoordelijk zijn voor het in paspoorten registreren wie Hutu en wie Tutsi was? Wij, de Belgen in dit geval, staan aan de basis van wat de genocide werd.

Het heden is gevormd door het verleden, mede door ons dus, maar wij wassen onze handen in onschuld en wijzen met de vinger. We noemen Rwanda een land waar iedereen doodsbang is, en zich onderdrukt voelt, omdat er geen vrijheid van meningsuiting is. Maar staat vrijheid van meningsuiting bovenaan je wensenlijstje als je elke dag met jerrycans water sjouwt, als je bezig bent met overleven? Of ben je dan vooral blij met stabiliteit en veiligheid voor je kinderen?

Ik weet het niet, maar het houdt me al maanden bezig. Is iets anders opschrijven dan het narratief over Rwanda dat zich de afgelopen weken sterk genesteld heeft het verdedigen van een dictatuur, en het goedpraten van mensenrechtenschendingen? Is het verkeerd ook andere kleuren dan enkel zwart en wit te willen zien?

***

Propaganda 

27 settembre 2025 - NRC

MARIJN DE VRIES

È sbagliato vedere colori diversi dal bianco e dal nero?

In Ruanda tutto viene trasportato in bicicletta. Casse con polli, fasci di prodotti agricoli, tavoli, sedie, ma soprattutto taniche giallo chiaro piene d'acqua. Durante il nostro viaggio attraverso il Paese vediamo infinite biciclette con taniche. Pedalo per una settimana attraverso il Ruanda per raccogliere fondi per Right To Play, un'organizzazione che realizza progetti di istruzione per bambini in tutto il mondo, compreso il Ruanda.

La bicicletta con i bidoni viene spinta quando si sale. Quando si scende, il proprietario sfreccia a tutta velocità più abilmente di molti ciclisti. Ci sono anche persone che camminano con i bidoni, in mano o sulla testa, fino al punto d'acqua più vicino.

Quante ore al giorno i ruandesi impiegano per andare a prendere l'acqua, mi chiedo mentre un uomo con una bicicletta pesantemente carica si ferma a guardare il gruppo di ciclisti che passa. Saluta con la mano. Come ci vedrà? Riuscirà a immaginare le nostre vite? Io riesco a immaginare la sua?

Come deve essere vivere al limite della povertà? È sopravvivere. Sopravvivere in un Paese dove trent'anni fa è avvenuto un orribile genocidio. Non so se quest'uomo sia abbastanza grande da averlo vissuto, ma penso spesso al tassista che ho incontrato a dicembre, che mi ha raccontato di come, all'età di quattro anni, ha visto i suoi genitori essere massacrati davanti ai suoi occhi. E di quanto sia felice ora di essere al sicuro in questo Paese con sua moglie e le loro due figlie.

I ruandesi devono dire di essere molto contenti del loro presidente, il dittatore che ha portato stabilità dopo il genocidio. Se non lo fanno, rischiano di essere arrestati, torturati e forse uccisi. Ma dire che si è felici della sicurezza è propaganda, o può anche essere vero, se si conosce ciò che una persona ha vissuto? Perché nei servizi sul Ruanda si parla così poco di questo contesto e di come ha plasmato le persone?

Siamo molto critici nei confronti del presidente Paul Kagame e del suo regime. Definiamo il campionato mondiale di ciclismo nel suo Paese “sportswashing” e intriso di sangue. È giusto. Quello che sta facendo nel Congo orientale e quello che fa alle persone che hanno opinioni diverse è orribile. È lecito e doveroso condannarlo, ma è appropriato farlo se si omette ogni volta di menzionare qual è il nostro ruolo? Che noi, gli ex colonizzatori europei, siamo responsabili di aver registrato nei passaporti chi era Hutu e chi era Tutsi? Noi, i belgi in questo caso, siamo all'origine di quello che è diventato il genocidio.

Il presente è stato plasmato dal passato, quindi anche da noi, ma noi ce ne laviamo le mani e puntiamo il dito. Definiamo il Ruanda un Paese in cui tutti hanno paura e si sentono oppressi perché non c'è libertà di espressione. Ma la libertà di espressione è in cima alla lista dei desideri di chi ogni giorno trasporta taniche d'acqua, di chi è impegnato a sopravvivere? O forse in quel caso si è soprattutto felici della stabilità e della sicurezza per i propri figli?

Non lo so, ma è una questione che mi tormenta da mesi. Scrivere qualcosa di diverso dalla narrativa sul Ruanda che si è fortemente radicata nelle ultime settimane, significa difendere una dittatura e giustificare le violazioni dei diritti umani? È sbagliato voler vedere anche altri colori oltre al bianco e al nero?