Rond de Muur van Kigali bouwt regime met harde hand aan een nieuw Rwanda

De Muur van Kigali, de beruchte klim in het

Wk-parcours in de Rwandese hoofdstad, eerder deze week.

Rond de Muur van Kigali bouwt regime met harde hand aan een nieuw Rwanda

Kom je uit Nyamirambo, 

dan vinden mensen je al snel cool

27 Sep 2025 - NRC

KIGALI Door Thijs Niemantsverdriet 

Fotografie Mireille Isimbi

De Muur van Kigali is de bekendste klim van de WK wielrennen in Rwanda. De kasseienstrook maakt zijn reputatie meer dan waar. De nu nog levendige buurt eromheen toont wat het regime voor ogen heeft met de hoofdstad: modernisering van bovenaf.

Pas op, niet doen! Wie zomaar probeert de Muur van Kigali over te steken, wordt snel tot de orde geroepen. Door een bewoner, met een armgebaar. Of door het getoeter van een van de vele taxibrommertjes die met een rotvaart naar beneden komen rijden. ‘Hectisch’ is nog zacht uitgedrukt voor de verkeerssituatie ter plekke.

Komende zondag zal het er hier anders aan toe gaan. Dan is de weg afgezet en staat het acht rijen dik met toeschouwers: de Wk-wegwedstrijd voor mannen komt langs. Want dat de Muur van Kigali opgenomen zou worden in het parcours van het eerste WK wielrennen in Afrika was onontkoombaar. De vierhonderd meter lange en loeisteile kasseienstrook is bekend bij koersliefhebbers over de hele wereld, dankzij de beelden uit de Tour de Rwanda, de belangrijkste wielerwedstrijd van Afrika.

Thee in plaats van bier

Het zijn ook de wielerfans die de straat omdoopten tot ‘Muur van Kigali’. Bewoners zegt de naam niets; de taxichauffeur heeft grote moeite om de plek te vinden. Lokaal staat de straat bekend als Kwa Mutwe, vrij vertaald: bij de kop.

De Muur maakt zijn reputatie meer dan waar, zo blijkt op deze warme maandagochtend, een kleine week voor de Wk-wegwedstrijd. De kasseien liggen er slecht bij, het stijgingspercentage gaat op sommige stukken richting de 20 procent. Een Afrikaanse versie van de Koppenberg of Paterberg uit de Ronde van Vlaanderen.

De Muur ligt middenin Nyamirambo, een wijk op een van de vele heuvels van Kigali. De sfeer hier is heel anders dan in de Wk-bubbel bij het Kigali Convention Centre, hemelsbreed zo’n drie kilometer verderop. Daar tref je glanzende hotels en malls, hippe bars en restaurants, een golfbaan en tweebaanswegen met palmbomen. Iedere paar honderd meter zijn luxe-appartementen in aanbouw. Het conventiecentrum zelf is te herkennen aan een reusachtige glazen halve bol die ’s avonds oplicht in verschillende kleuren.

Niets van dit alles in Nyamirambo. Hier zie je Kigali zoals het er vroeger vermoedelijk overal uitzag. Lage huizen met golfplaten daken, winkels waar je kleding, beautyproducten, simkaarten of matrassen kunt kopen. Kleine gele hokjes op straathoeken waar bewoners krediet kunnen aanschaffen voor het nationale betaalsysteem Momo.

Fietsen is geen optie

Op de Muur zijn vandaag geen wielrenners te bespeuren. Wel veel gewone fietsen, met één versnelling, die in Rwanda veel worden gebruikt als transportmiddel. In de loop van de dag komen voorbij op een fiets: meerdere melkbussen, een verzameling latten, zeker 300 eieren en een minstens twee meter hoge toren van verfblikken. De bestuurders zijn afgestapt en duwen hun vervoermiddel de steile helling op: fietsen is geen optie.

Wat ook meteen opvalt: veel vrouwen met hoofddoeken. Nyamirambo is een buurt met veel moslims in een verder overwegend christelijk land – in de voetgangerszone verderop, vol terrassen van bars en restaurants, wordt meer thee gedronken dan bier. Verderop de heuvel ligt een reusachtige witte moskee die tot voor kort de naam droeg van zijn financier: wijlen dictator Gaddafi uit Libië.

Nyamirambo heeft een bijzondere reputatie, hoor je in Kigali. De wijk is altijd betaalbaar geweest, typisch een plek waar mensen die op zichzelf gaan wonen hun eerste huis huren. Er wonen traditioneel veel immigranten, uit Tanzania, Benin en Oeganda. Door die buitenlandse invloeden staan de bewoners in de rest van Kigali te boek als bijdehand en rap van tong. Kom je uit Nyamirambo, dan vinden mensen je al snel cool.

Veel jongeren in de wijk Nyamirambo 

beoefenen freestyle cycling.

Overal langs de Muur is zichtbaar dat het WK eraan komt. Halverwege de klim zijn werklui grote spandoeken aan het bevestigen met slogans voor het WK („We juichen hard en we juichen trots”). In de cafés is wielrennen op tv te zien (op deze maandag de tijdrit van de beloften); alle wedstrijden worden gratis gestreamd. En veel huizen langs het parcours hebben een lik verf gehad. De bewoners, zo hoor je op straat, zijn door de overheid „geadviseerd” hun huis een goede beurt te geven.

Er valt in Nyamirambo ook nog iets anders op – iets fundamentelers: de buurt is grondig aan het veranderen. Overal liggen stukken grond braak: de huizen zijn gesloopt. Bovenaan de klim verrijst een nieuw gebouw voor B&b-appartementen, met op de gevel het logo van Visit Rwanda, het toerisme-agentschap van de regering.

Beneden aan de voet, langs een afwateringskanaal, staan oude grijze huisjes leeg – ze worden binnenkort gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De oude bewoners zijn ‘geadviseerd’ om ergens anders te gaan wonen.

Als we een zijstraat inslaan, treffen we een ander beeld: een onverharde weg, kleine, bedompte huisjes, loslopende kippen, een man die kleine blikjes steenkool verkoopt. Maar deze plek zal binnenkort ook vernieuwd worden. Een timmerman op straat zegt desgevraagd „blij” te zijn met de ophanden zijnde veranderingen. „De buurt wordt vernieuwd, maar we mogen onze levensstijl behouden.”

Met harde hand

De stadsvernieuwing gaat van bovenaf en met harde hand, zoveel is duidelijk. Rwanda is ingedeeld in districten, de districten in sectoren, de sectoren in ‘cellen’ en de ‘cellen’ in dorpen. Door de regering krijgen deze bestuurlijke eenheden doelen aangereikt die ze iedere paar jaar moeten halen – bijvoorbeeld honderd nieuwe mensen met een zorgverzekering, of vijftig nieuwe huizen. Als die doelen niet worden bereikt, moet je verantwoording afleggen.

Zo gaat dat in het autoritair geregeerde Rwanda, waar president Paul Kagame vorig jaar met 99,18 procent van de stemmen werd herkozen. Rwanda moet van de president ook schoon en veilig zijn, en die boodschap is er goed ingehamerd bij de bevolking: vrijwel iedere Rwandees die je spreekt, begint er spontaan over. Vergelijk het hier eens met buurlanden als Oeganda, Burundi en Congo, zeggen ze – wat een smerige, onveilige plekken zijn dat.

Een eindje weg van de Muur zijn veel kinderen op straat, ook al is het een doordeweekse dag: alle scholen in Kigali zijn gesloten vanwege het WK. Links en rechts staan huizen met een rood kruis op de deur gekalkt: klaar om gesloopt te worden. Twee steile zijweggetjes illustreren hoe het werkt in Rwanda. Links een straat met klinkers, door de overheid aangelegd. Rechts een betonnen oprit naar een huis: die heeft de eigenaar moeten aanleggen van de regering, op eigen kosten.

Iedereen houdt van wielrennen

Aan het einde van de weg ligt een nieuwbouwcomplex: flats van vier verdiepingen hoog in bruine baksteen. Hier kunnen gezinnen wonen wier huis is afgebroken. In de straat staat een auto met kenteken ‘GR’: government. De huizen zijn in trek – zelfs overheidsfunctionarissen komen hier wonen.

Terug bij de Muur zijn de bewoners van Nyamirambo vooral voorzichtig in hun antwoorden, het liefst praten ze alleen over het WK wielrennen in hun land. Een oudere vrouw die aan de voet van de klim rugzakken verkoopt, vijf schoenmakers in blauwe overalls die in een piepklein winkeltje aan het werk zijn, drie vrouwelijke dertigers die op een bank zitten in een kapsalon – allemaal geven ze dezelfde antwoorden. Ze weten dat zondag het WK over Kwa Mutwe komt. Ze houden van wielrennen. En ze gaan allemaal kijken. Een van de vrouwen in de kapsalon houdt haar telefoon omhoog waarop live-beelden van de beloftenkoers voorbijtrekken.

In de winkel van het Nyamirambo Women’s Centre vertelt Jasper Upendu, een vrouw van begin dertig, over haar organisatie: vrouwen kunnen hier gratis cursussen volgen in lezen, schrijven, naaien en kappen. Ze geven rondleidingen aan toeristen en hebben een bibliotheek opgezet voor kinderen. Upendu wijst op een poster achter zich op de muur: „We hebben in de loop der jaren tweehonderd banen gecreëerd.” Of ze ook van wielrennen houdt? „Ben ik verzot op! Ik ben gisteren naar de tijdritten wezen kijken.”

Precies één persoon, een jonge man op een terras, geeft toe dat wielrennen hem geen fluit interesseert. Ja, hij is vandaag naar het conventiecentrum geweest, maar alleen om wat toeristen te begeleiden.

Tegenover het vrouwencentrum staan twee gebouwen naast elkaar. Het ene is oud en verweerd, met een spaanplaten dak en een donkerblauwe muurschildering. Het andere is nieuw: strak, grijs, een zware dakrand, ramen met tralies. De eigenaren van het oude pand zijn al geïnformeerd: over enige tijd gaat het tegen de grond om plaats te maken voor strakke nieuwbouw.

***

Il Muro di Kigali, la famigerata salita sul percorso

di Coppa del Mondo nella capitale ruandese, all'inizio di questa settimana.

Intorno al Muro di Kigali, il regime sta costruendo un nuovo Ruanda con il pugno di ferro

Attorno al Muro di Kigali, il regime si sta facendo strada in un nuovo Ruanda.

Se sei di Nyamirambo,

la gente pensa subito che sei un tipo figo.

di Thijs Niemantsverdriet - NRC

Il Muro di Kigali è la salita più famosa dei Campionati del Mondo di Ciclismo in Ruanda. Il tratto in pavé è più che all'altezza della propria reputazione. Il quartiere ancora vivace che lo circonda dimostra ciò che il regime immagina per la capitale: una modernizzazione dall'alto.

Attenzione, non fatelo! Chiunque tenti di attraversare il Muro di Kigali verrà prontamente rimproverato. Da un residente, con un gesto del braccio. O dal clacson di uno dei tanti moto-taxi che sfrecciano giù per la collina. "Caotico" è un eufemismo per descrivere la situazione del traffico là.

Domenica 28 settembre 2025, le cose saranno diverse. La strada sarà chiusa e gli spettatori saranno disposti in otto file: passeranno i mondiali di ciclismo maschile. L'inclusione del Muro di Kigali nel percorso dei primi Campionati del Mondo di ciclismo in Africa era inevitabile. Il tratto in pavé, lungo quattrocento metri e incredibilmente ripido, è noto agli appassionati di ciclismo di tutto il mondo, grazie alle immagini del Tour of Rwanda, la più importante gara ciclistica dell'Africa.

Tè al posto della birra

Sono stati anche gli appassionati di ciclismo a ribattezzare la strada “Muur van Kigali” (Muro di Kigali). Il nome non dice niente ai residenti; il tassista ha grandi difficoltà a trovare il posto. A livello locale, la strada è conosciuta come Kwa Mutwe, che liberamente tradotto significa “alla testa”.

Il Muro è all'altezza della propria reputazione, come dimostra questa calda mattina di lunedì, a poco meno di una settimana dalla prova in linea dei Campionati del Mondo. Il selciato è in cattive condizioni e la pendenza in alcuni tratti sfiora il 20%. Una versione africana del Koppenberg o del Paterberg del Giro delle Fiandre.

Il Muro si trova nel cuore di Nyamirambo, un quartiere su una delle tante colline di Kigali. L'atmosfera qui è molto diversa da quella della bolla del mondiale al Kigali Convention Centre, a circa tre chilometri in linea d'aria. Là si trovano hotel e centri commerciali scintillanti, bar e ristoranti alla moda, un campo da golf e strade a doppia corsia con le palme. Ogni poche centinaia di metri sono in costruzione appartamenti di lusso. Il centro congressi stesso è riconoscibile da un'enorme semisfera di vetro che di sera si illumina di diversi colori.

Niente di tutto questo a Nyamirambo. Qui si vede Kigali come probabilmente era un tempo. Case basse con tetti di lamiera ondulata, negozi dove si possono acquistare vestiti, prodotti di bellezza, schede SIM o materassi. Piccole cabine gialle agli angoli delle strade dove i residenti possono acquistare credito per il sistema di pagamento nazionale Momo.

Andare in bicicletta non è un'opzione

Oggi non ci sono ciclisti sul Muro. Ci sono, tuttavia, molte biciclette normali con cambio singolo, ampiamente utilizzate come mezzo di trasporto in Ruanda. Nel corso della giornata, diversi bidoni del latte, una collezione di assicelle, almeno 300 uova e una torre di barattoli di vernice alta almeno due metri passano in bicicletta. Gli automobilisti sono smontati e stanno spingendo i loro veicoli su per la ripida collina: andare in bicicletta non è un'opzione.

Un'altra cosa che salta subito all'occhio: molte donne indossano il velo. Nyamirambo è un quartiere con molti musulmani in un Paese altrimenti a maggioranza cristiana: nella zona pedonale più avanti, piena di terrazze di bar e ristoranti, si consuma più tè che birra. Più in alto sulla collina si trova un'enorme moschea bianca che fino a poco tempo fa portava il nome del suo finanziatore: il defunto dittatore Gheddafi in Libia.

Nyamirambo ha una reputazione particolare, si sente dire a Kigali. Il quartiere è sempre stato conveniente, tipicamente un luogo dove le persone che vi si trasferiscono da sole prendono in affitto là la loro prima casa. Tradizionalmente, qui vivono molti immigrati provenienti da Tanzania, Benin e Uganda. Grazie a queste influenze straniere, i residenti sono noti in tutta Kigali per la loro intelligenza e per la loro arguzia. Se vieni da Nyamirambo, la gente ti considera subito una persona "cool".

Molti giovani del quartiere di Nyamirambo

praticano il ciclismo freestyle.

Ovunque lungo il Muro, è chiaro che i mondiali si stanno avvicinando. A metà salita, gli operai stanno attaccando grandi striscioni con slogan per i Campionati del Mondo ("Tifiamo a gran voce e tifiamo con orgoglio"). Nei caffè, il ciclismo è in tv (questo lunedì, la cronometro U23); tutte le gare sono trasmesse in streaming gratuitamente. E molte case lungo il percorso sono state tinteggiate. I residenti, come si sente dire per strada, sono stati "consigliati" dal governo di ristrutturare le loro case.

C'è un'altra cosa che colpisce a Nyamirambo, qualcosa di più fondamentale: il quartiere sta subendo una profonda trasformazione. Ci sono molti terreni incolti ovunque: le case sono state demolite. In cima alla salita, è in costruzione un nuovo edificio per appartamenti B&B, con il logo di Visit Rwanda, l'agenzia turistica governativa.

Ai piedi della collina, lungo un canale di drenaggio, vecchie case grigie sono vuote: presto saranno demolite e sostituite con nuove costruzioni. Agli ex residenti è stato "consigliato" di trasferirsi altrove.

Mentre imbocchiamo una strada laterale, ci imbattiamo in una scena diversa: una strada sterrata, piccole case soffocanti, polli ruspanti, un uomo che vende piccole taniche di carbone. Ma anche questo posto sarà presto ristrutturato. Interpellato, un falegname per strada si dice "contento" dei cambiamenti imminenti. "Il quartiere è in fase di ristrutturazione, ma possiamo mantenere il nostro stile di vita."

Con mano pesante

La riqualificazione urbana viene attuata dall'alto verso il basso e con mano pesante, questo è chiaro. Il Ruanda è diviso in distretti, i distretti in settori, i settori in "cellule" e le "cellule" in villaggi. Il governo stabilisce obiettivi che queste unità amministrative devono raggiungere ogni pochi anni, ad esempio cento nuove persone con assicurazione sanitaria o cinquanta nuove case. Se questi obiettivi non vengono raggiunti, è necessaria la responsabilità.

È così che funziona nel Ruanda autoritario, dove il presidente Paul Kagame è stato rieletto l'anno scorso con il 99,18% dei voti. Il presidente esige anche che il Ruanda sia pulito e sicuro, e questo messaggio è stato ribadito alla popolazione: quasi ogni ruandese con cui si parla lo solleva spontaneamente. Paragonandolo ai Paesi vicini come Uganda, Burundi e Congo, dicono: che posti sporchi e insicuri sono.

A poca distanza dal Muro, molti bambini sono per strada, nonostante sia un giorno feriale: le scuole di Kigali sono chiuse per via del mondiale. A sinistra e a destra ci sono case con croci rosse scarabocchiate sulle porte: pronte per la demolizione. Due ripide strade laterali illustrano come funzionano le cose in Ruanda. A sinistra, una strada in pavé, costruita dal governo. A destra, un vialetto di cemento che porta a una casa: il proprietario è stato costretto dal governo a costruirsela, a sue spese.

Tutti amano andare in bicicletta.

Alla fine della strada c'è un nuovo complesso residenziale: appartamenti di quattro piani in mattoni marroni. Le famiglie le cui case sono state demolite possono vivere qui. Un'auto con la targa "GR" sta per governo. Le case sono molto richieste: persino i funzionari governativi si stanno trasferendo lì.

Tornati al Muro, gli abitanti di Nyamirambo sono per lo più cauti nelle loro risposte, preferendo parlare solo dei mondiali di ciclismo nel loro Paese. Una donna anziana che vende zaini ai piedi della salita, cinque calzolai in tuta blu che lavorano in un piccolo negozio, tre donne sulla trentina sedute su una panchina in un parrucchiere: danno tutti le stesse risposte. Sanno che i Campionati del Mondo si terranno domenica a Kwa Mutwe. Amano il ciclismo. E andranno tutti a vedere. Una delle donne nel parrucchiere mostra il suo telefono, che mostra le immagini in diretta della gara juniores.

Nel negozio del Centro Femminile di Nyamirambo, Jasper Upendu, una donna poco più che trentenne, parla della sua organizzazione: qui le donne possono seguire corsi gratuiti di lettura, scrittura, cucito e parrucchiere. Organizzano visite guidate per i turisti e hanno allestito una biblioteca per bambini. Upendu indica un manifesto sul muro dietro di lei: "Abbiamo creato duecento posti di lavoro nel corso degli anni". Anche lei ama il ciclismo? "Ne vado matta! Ieri sono andata a vedere le cronometro."

Soltanto una persona, un ragazzo su una terrazza, ammette che il ciclismo non gli interessa per niente. Sì, oggi è andato al centro congressi, ma solo per fare da guida ad alcuni turisti.

Di fronte al centro femminile sorgono due edifici uno accanto all'altro. Uno è vecchio e usurato, con un tetto in truciolato e un murale blu scuro. L'altro è nuovo: elegante, grigio, con una grondaia massiccia e finestre con inferriate. I proprietari del vecchio edificio sono già stati informati: presto verrà demolito per far posto a un nuovo elegante edificio.