Keizer van de koers, dienaar van Nini

19 Dec 2024

Gazet van Antwerpen Stad en Rand

GUY VAN DEN LANGENBERGH

Het palmarès van Rik Van Looy reikt verder dan dat van eender wie, met uitzondering van die ene, Eddy Merckx. Van Looy maakte vooral naam als klassiek coureur en won de vijf Monumenten. Ook Parijs-Tours, de enige klassieker met (toen nog) naam die Merckx nooit kon winnen, prijkt op zijn zegelijst. Bovendien moest de jonge Van Looy het in zijn eerste profjaren opnemen tegen gouwgenoot Rik Van Steenbergen, Rik I versus Rik II, terwijl hij ook nog ploegmaat was van de bij de profs debuterende Eddy Merckx. De oude Van Looy en de jonge Merckx in dezelfde ploeg: veel langer dan een paar maanden zou het niet duren. “Ik zag snel dat hij de beste renner van de wereld zou worden”, aldus Van Looy, die niet zomaar bereid was zijn scepter af te staan. In het rondewerk wachtte hem Jacques Anquetil, de man die hem naar eigen zeggen het meest had doen afzien op een fiets.

Van Looy reed met en tegen al die toppers en slaagde er toch in een geweldig palmares uit te bouwen. Enkel een grote ronde ontbreekt, al zou hij in 1962 zonder een zware valpartij vermoedelijk dicht bij eindwinst in de Tour gekomen zijn. Al die prestaties leverden hem zijn al even iconische roepnaam op, de Keizer van Herentals, de stad waar de in het naburige Grobbendonk geboren renner later naartoe verhuisde.

Trendsetter

Rik Van Looy was in vele opzichten een trendsetter. Als eerste slaagde hij erin een team rondom zich uit te bouwen, de befaamde Rode Garde. Eerst bij het Belgische-Italiaanse Faema, later bij Flandria en Solo Superia, telkens onder leiding van de al even legendarische ploegleider Lomme Driessens. Van Looy vormde een hechte bende, met overwegend Vlaamse renners die voor hem door het vuur gingen en — opmerkelijk — hun persoonlijke ambities lieten varen. “Maar met wie ik vooral veel plezier heb gemaakt”, aldus Van Looy, die als een natuurlijk leider het reilen en zeilen bepaalde. De jonge Eddy Merckx zou in zijn eerste profjaar zijn ogen goed openhouden.

Van Looy was ook een van de eersten die in de voorbereiding van het wielerseizoen steevast met de hele ploeg op trainingskamp trok naar het Italiaanse Gardameer. Voor Spartaanse trainingen, werd gezegd. “Maar ik zorgde er ook altijd voor dat we minstens één keer frietjes konden eten”, zei Van Looy daar later over. “Dan zag je mijn ploegmaats ’s anderendaags vliegen.” Wie luisterde, werd beloond. Wie niet in de pas kon lopen, mocht beschikken. Riks wil was wet.

“Hij won alle Monumenten en 

werd twee keer wereldkampioen, 

maar toch zal Van Looy ook 

herinnerd blijven als de man die 

in 1963 in Ronse het WK verloor 

na een tumultueuze ontknoping 

met Benoni Beheyt”

Verraad van Ronse

Over zijn zeges kunnen we kort zijn: het waren er veel, met twee wereldtitels – in 1960 en 1961 – als absolute hoogtepunten. Rik Van Looy was ook de man die, volgens de overlevering, in 1962 een Tourrit door zijn neus geboord zag omdat hij in de laatste kilometer verkeerd reed. De etappe finishte die dag in… Herentals, zijn eigen stad.

Begin jaren zestig was Rik Van Looy zonder meer de meest populaire renner van het land en een derde wereldtitel, in Ronse, lag in 1963 zomaar voor het grijpen. Het zou voor de vaderlandse wielergeschiedenis een van de meest beklijvende WK-ontknopingen ooit worden. Van Looy had zijn Belgische ploeggenoten de avond voordien toegesproken en eiste, in ruil voor een riante financiële vergoeding, hun onvoorwaardelijke steun. Iedereen leek woord te houden. Gilbert Desmet lanceerde de spurt voor Van Looy en die leek te gaan winnen, maar werd in de laatste meters nog voorbijgesneld door… een andere Belg, de 22-jarige Benoni Beheyt.

Het land stond op zijn achterste poten, het kamp Van Looy sprak van een heus verraad. Desmet, een ploegmaat van Beheyt, zou bewust en op aangeven van zijn merkenploeg de spurt iets te vroeg op gang hebben gebracht, waardoor Van Looy van te ver aan kop kwam en op de lastige finish in Ronse nog zou stilvallen, zodat Beheyt hem kon remonteren. Kilometers papier en liters inkt werden achteraf besteed aan dit WK.

“Van Looy en zijn echtgenote 

overstegen de grenzen van de sport. 

Zij een immer modieus geklede verschijning, 

hij de succesvolle topatleet”

De eerste wielervrouw

Niet enkel op de fiets groeide Van Looy uit tot een superster. Ook buiten de koers verlegde hij de grenzen. In 1955 huwde hij Nini Mariën, de dochter van een Herentalse cafébaas met wie hij tot haar overlijden in 2021 een koppel zou vormen.

“Vóór ons huwelijk nam ik het wielrennen niet al te ernstig op”, zei Van Looy daar zelf over. “Maar plots moest er brood op de plank komen.”

Nini en Rik overstegen de grenzen van de sport, temeer door de groeiende impact van nieuwe media als televisie en de tijdschriften. Zij een immer modieus geklede verschijning, hij de succesvolle en piekfijn verzorgde topatleet. Nini Van Looy was in Vlaanderen de eerste wielervrouw die op natuurlijke wijze uit de schaduw van haar beroemde echtgenoot trad en zou daarmee voor velen een voorbeeld zijn. Hun liefde voor elkaar was legendarisch en toen Van Looy in 1970 stopte met wielrennen, zou hij zich voortaan in dienst stellen van zijn vrouw. “Zij heeft zich heel mijn carrière weggecijferd voor mij, nu is het mijn beurt om er voor haar te zijn”, aldus Van Looy. De kampioen van weleer werd op hoge leeftijd een toegewijd mantelzorger voor zijn zieke echtgenote, tot de dag van haar overlijden op 2 januari 2021.

“Dat is het enige waar ik echt spijt van heb. Dat ze mij ons mammie hebben afgepakt”, zei hij vorig jaar in het interview met deze krant naar aanleiding van zijn 90ste verjaardag. “Hadden ze daar niet een paar jaar mee kunnen wachten? Het is rap gegaan. Met oudjaar waren we hier nog allemaal samen. Ze was dan al een tijdje niet goed. Om tien uur, we zaten voor de televisie, vroeg ze ineens om een sigaret. Ik zeg nog: ‘Een sigaret? Ga je nu nog terug beginnen?’ Ze smoorde al tien jaar niet meer. Maar ze heeft die sigaret met smaak opgerookt. Even later, nog voor middernacht, zijn we gaan slapen. Daar heeft ze een attackske gekregen. Ze is nog naar de kliniek gebracht. Eerst Herentals, dan Leuven. Ik hoor mij in de kliniek nog zeggen: ‘Ik ga ef kes naar huis, ik ben subiet terug.’ Dat heeft ze nog verstaan. Denk ik toch. Maar even later belde onzen Dré (zijn zoon, red.) dan. Het was gedaan. Ik mis ons mammie, maar dan zeg ik tegen mijn eigen: wij zijn meer dan 65 jaar getrouwd geweest. Dan mag je eigenlijk niet klagen.”

Wielerschool

Van Looy meed na zijn carrière de spotlichten. Voor een carrière als sportbestuurder of bondscoach paste hij, maar de wielersport bleef hem na aan het hart liggen. Zo stampte hij in Herentals de Vlaamse Wielerschool uit de grond, een opleidingscentrum voor jonge wielrenners.

Voor een interview liet hij zich nog maar zelden strikken, maar wie hem wel aan de praat kreeg, vond een uitstekend causeur met een scherpe tong en een gefundeerde mening. Van Looy benoemde de dingen zoals hij ze zag.

Sinds 2018 heeft hij ook zijn eigen Grote Prijs Rik Van Looy, een internationale beloftewedstrijd met start in zijn geboortedorp Grobbendonk en finish in zijn woonplaats Herentals.

Keizer van zijn stad, heerser van het peloton, dienaar van zijn echtgenote: Rik Van Looy was het allemaal door weinig te zeggen en veel te doen.

***

Imperatore in corsa, servitore di nini

Il palmarès di Rik Van Looy arriva più lontano di quello di chiunque altro, tranne quello di Eddy Merckx. Van Looy si è fatto conoscere soprattutto come ciclista classico, vincendo i cinque Monumenti. Anche la Parigi-Tours, l'unica classica di (allora) nome che Merckx non riuscì mai a vincere, figura nel suo palmarès. Inoltre, nei suoi primi anni da professionista, il giovane Van Looy dovette competere contro il connazionale Rik Van Steenbergen, Rik I contro Rik II, mentre era anche compagno di squadra di Eddy Merckx, che debuttava tra i professionisti. Il vecchio Van Looy e il giovane Merckx nella stessa squadra: non sarebbe durata più di qualche mese. “Ho capito subito che sarebbe diventato il miglior corridore del mondo”, ha dichiarato Van Looy, che non era disposto a cedere il suo scettro così su due piedi. Ad attenderlo nelle corse sul giro c'era Jacques Anquetil, l'uomo che, a suo dire, lo aveva fatto soffrire di più in bicicletta.

Van Looy ha corso con e contro tutti questi corridori di punta ed è riuscito comunque a costruire un grande palmares. Manca solo un grande giro, anche se probabilmente avrebbe sfiorato la vittoria del Tour nel 1962 se non fosse stato per una pesante caduta. Tutti questi successi gli valsero il soprannome altrettanto iconico di Imperatore di Herentals, la città in cui il ciclista, nato nella vicina Grobbendonk, si trasferì in seguito.

Un trendsetter

Rik Van Looy ha fatto tendenza sotto molti aspetti. È stato il primo a costruire una squadra intorno a sé, la famosa Guardia Rossa. Prima con la belga-italiana Faema, poi con Flandria e Solo Superia, ogni volta sotto la guida dell'altrettanto leggendario patron Lomme Driessens. Van Looy formò un gruppo affiatato, con corridori per lo più fiamminghi che avrebbero affrontato il fuoco per lui e - cosa notevole - abbandonato le loro ambizioni personali. “Ma soprattutto con i quali mi sono divertito molto”, ha detto Van Looy, che ha deciso il da farsi come un leader naturale. Il giovane Eddy Merckx avrebbe tenuto gli occhi ben aperti nel suo primo anno da professionista.

Van Looy fu anche uno dei primi a portare immancabilmente l'intera squadra in ritiro sul Lago di Garda, in Italia, in preparazione della stagione ciclistica. Per sessioni di allenamento spartane, si diceva. “Ma ho anche sempre fatto in modo che potessimo mangiare patatine fritte almeno una volta”, ha raccontato in seguito Van Looy. “Poi si vedevano i miei compagni di squadra volare il giorno dopo”. Chi ascoltava veniva premiato. Quelli che non riuscivano a tenere il passo erano autorizzati ad andarsene. La volontà di Rik era legge.

“Ha vinto tutte le monumento e 

ed è stato campione del mondo due volte, 

ma Van Looy sarà anche ricordato anche come l'uomo che 

che perse il mondiale del 1963 a Ronse 

dopo un tumultuoso epilogo con 

con Benoni Beheyt”.

Il tradimento di Ronse

Possiamo essere brevi sulle sue vittorie: sono state molte, con due titoli mondiali - nel 1960 e nel 1961 - come punti di forza assoluti. Rik Van Looy fu anche l'uomo che, secondo la tradizione, nel 1962 vide sfumare una tappa del Tour per aver guidato nella direzione sbagliata nell'ultimo chilometro. Quel giorno la tappa terminava a... Herentals, la sua città.

All'inizio degli anni Sessanta, Rik Van Looy era il corridore più popolare del Paese e il terzo titolo mondiale, a Ronse, era in palio nel 1963. Per la storia del ciclismo nazionale, sarebbe diventato uno degli epiloghi di Coppa del Mondo più struggenti di sempre. Van Looy si era rivolto ai suoi compagni di squadra belgi la sera prima, chiedendo il loro appoggio incondizionato in cambio di un generoso compenso economico. Tutti sembrarono mantenere la parola data. Gilbert Desmet lanciò la volata per Van Looy, che sembrava destinato a vincere, ma fu superato negli ultimi metri da... un altro belga, il 22enne Benoni Beheyt.

Il paese era sulle gambe, il campo di Van Looy parlava di un vero e proprio tradimento. Desmet, compagno di squadra di Beheyt, avrebbe deliberatamente e per volere della squadra del suo marchio iniziato lo sprint un po' troppo presto, facendo sì che Van Looy arrivasse da troppo lontano e si bloccasse sul difficile traguardo di Ronse, permettendo a Beheyt di rimontarlo. Su questa Coppa del Mondo sono stati spesi chilometri di carta e litri di inchiostro.

“Van Looy e sua moglie 

trascendevano i confini dello sport. 

Lei un'apparizione sempre alla moda, 

lui l'atleta di successo”.

La prima ciclista donna

Non solo in bicicletta Van Looy è diventato una superstar. Si spinse anche al di fuori della corsa. Nel 1955 sposò Nini Mariën, figlia del proprietario di un caffè di Herental, con la quale avrebbe fatto coppia fino alla morte di lei, avvenuta nel 2021.

“Prima del nostro matrimonio, non prendevo il ciclismo troppo sul serio”, ha detto lo stesso Van Looy. “Ma all'improvviso c'era da mettere il pane in tavola”.

Nini e Rik hanno superato i confini dello sport, soprattutto con il crescente impatto dei nuovi media come la televisione e le riviste. Lei un'apparizione sempre alla moda, lui l'atleta di punta di successo e curato nei minimi dettagli. Nini Van Looy è stata la prima donna ciclista delle Fiandre a uscire con naturalezza dall'ombra del famoso marito e sarà un esempio per molti. Il loro amore reciproco era leggendario e quando Van Looy lasciò il ciclismo nel 1970, si mise d'ora in poi al servizio della moglie. “Lei si è dedicata a me per tutta la mia carriera, ora tocca a me essere al suo fianco”, ha detto Van Looy. In età avanzata, il campione di un tempo si è preso cura della moglie malata, fino al giorno della sua morte, avvenuta il 2 gennaio 2021.

“È l'unica cosa che rimpiango davvero. Che mi abbiano portato via la nostra mamma”, ha detto nell'intervista rilasciata a questo giornale l'anno scorso in occasione del suo 90° compleanno. “Non potevano aspettare qualche anno per farlo? Le cose si sono mosse velocemente. A Capodanno eravamo ancora tutti qui insieme. Lei non stava bene da un po' di tempo. Alle dieci, eravamo seduti davanti alla televisione e all'improvviso chiese una sigaretta. Io dico ancora: “Una sigaretta? Hai intenzione di ricominciare adesso?”. Non fumava da dieci anni. Ma fumò quella sigaretta con piacere. Poco dopo, prima di mezzanotte, andammo a dormire. Lì ha avuto un attacco. Fu comunque portata in clinica. Prima a Herentals, poi a Lovanio. Mi sento ancora dire in clinica: “Vado a casa per un po', torno presto”. Lei lo capiva ancora. Credo di sì. Ma poco dopo chiamò il nostro Dré (suo figlio, ndr). Era finita. Mi manca la nostra mamma, ma poi mi dico: siamo sposati da più di 65 anni. Allora non ci si può proprio lamentare”.

Scuola di ciclismo

Van Looy ha voluto i riflettori (anche) dopo la sua carriera. Si è preparato per un futuro come amministratore sportivo o allenatore nazionale, ma il ciclismo gli è rimasto nel cuore. Ha fondato la Scuola fiamminga di ciclismo a Herentals, un centro di formazione per giovani ciclisti.

Ancora raramente si lasciava intervistare, ma chi lo convinceva a parlare trovava un eccellente oratore con una lingua tagliente e un'opinione fondata. Van Looy diceva le cose come le vedeva.

Dal 2018, ha anche il suo Grand Prix Rik Van Looy, una gara internazionale di promesse con partenza dalla sua città natale, Grobbendonk, e arrivo nella sua città natale, Herentals.

Imperatore della sua città, dominatore del gruppo, servitore di sua moglie: Rik Van Looy è stato tutto questo dicendo poco e facendo molto.