La mentalità vincente di Johan Neeskens catturava l'immaginazione

Indimenticabili i calci di rigore

di Neeskens al Mondiale 1974

Il figlio della classe operaia di Heemstede era uno specialista dei rigori. 

Ha giocato, tra le altre, per Ajax, Barcellona e nazionale.

8 ottobre 2024 - NRC

Con la morte di Johan Neeskens (73 anni), un altro calciatore olandese di spicco dei dorati anni '70 si è spento in età relativamente giovane. Neeskens era in viaggio per il World Coaches della federcalcio olandese (KNVB) questo fine settimana in Algeria, dove si è sentito male ed è morto domenica (6 ottobre).

Durante la conferenza stampa della nazionale olandese, l'allenatore Ronald Koeman ha reagito alla morte del 49enne ex nazionale lunedì pomeriggio: “Quando ero piccolo era il mio grande idolo. Giocando in strada volevo essere Neeskens. Il suo stile di gioco mi piaceva moltissimo. Come lottava, le sue scivolate. Ed era uno specialista dei rigori”.

Duro con gli avversari, duro con se stesso. La sua maglia insanguinata nel 1978 dopo la finale della Coppa del Mondo contro l'Argentina raccontava la storia di un centrocampista che doveva fare affidamento più sullo spirito combattivo che sulla tecnica. Ha lasciato la magia del pallone a Johan Cruijff, suo compagno all'Ajax, al Barcellona e nella nazionale olandese, morto il 24 marzo 2016.

Superbi sono i filmati in cui duella con il giocatore del Feyenoord Willem van Hanegem in una partita di Coppa dei Campioni. Scivolate, tackle, gomitate: per poi aiutarsi a vicenda in un'amichevole. Quando, qualche anno prima, “De Kromme” aveva mandato all'ospedale “De Nees” degli ajacidi, il giorno dopo ne era al capezzale.

La mentalità vincente di Neeskens catturò così tanto l'immaginazione del pubblico catalano che rivaleggiò con Cruijff in popolarità. Anche "Johan Segundo" o "El Torero" fece scalpore al Camp Nou. Attaccava, difendeva, era ovunque. Un giocatore box-to-box, si direbbe oggi. Non l'Ajax, ma il Barcellona è sempre rimasto sempre il suo club preferito.

I rigori di Neeskens ai Mondiali del 1974 sono indimenticabili. Contro la Bulgaria ne tirò tre quasi identici: con il collo del piede destro verso l'angolo superiore, da allora un rigore del genere viene chiamato “alla Neeskens”. Nella finale contro la Germania Ovest, tirò basso e dritto al centro, con il portiere Sepp Maier che si tuffò invano sull'angolo “bulgaro”.

Contadino pelatore

Su Voetbal International, il figlio della classe operaia ripensa alla sua infanzia povera; il padre lavorava negli altiforni e nel tempo libero faceva il pelatore. "Preferiva starsene in disparte a piagnucolare”, ha raccontato ‘Han’, il nomignolo della madre. Con il padre, doveva attraversare il quartiere con il cavallo e il carretto. “A volte mi imbarazzava il fatto di dover chiedere bucce e pane vecchio ovunque”, ha raccontato l'uomo che in seguito è diventato milionario.

Neeskens è stato vittima di bullismo a scuola. “Non ero abbastanza bravo. Si capiva che pensavano: è solo un manichino. Ma durante le ore di ginnastica reagivo. Ero il migliore. Che si trattasse di corsa, salto in lungo o salto in alto, vincevo i premi”. Neeskens era un dilettante dell'RCH nella natia Heemstede quando passò all'Ajax nel 1970 per 225.000 fiorini. Era anche un giocatore di baseball di talento, addirittura nazionale giovanile, ma scelse la carriera calcistica. Con l'Ajax vinse tre Coppe dei Campioni, due Supercoppe Europee e una Coppa Intercontinentale e con la Nazionale olandese disputò due finali mondiali (perse).

Un camminatore appassionato

L'allenatore Rinus Michels lo vide vomitare lungo il precampionato nel 1970 e consigliò al giovane di uscire di più: era il periodo in cui lo sport di alto livello era ancora associato ad alcool e nicotina. Michels non avrebbe dovuto dirglielo. Neeskens divenne un accanito camminatore e fu accolto da un compagno di squadra e veterano dell'Ajax. Il sabato sera dormiva a casa di Sjaak Swart. “Poi si sedeva in pigiama a guardare la tv, bello rilassato”, racconta Swart a VI. “So esattamente cosa dirgli. È molto sensibile su questo. Non bisogna mai dirgli: devi fare questo o devi fare quello. Allora diventa troppo feroce, troppo stimolato. Se lo si lascia fare con calma, è una forza inestimabile”. Parlando con NOS, Swart ha detto: “Ho sempre considerato Johan come un figlio”.

Neeskens, nel frattempo, si è trovato in difficoltà economiche a causa di investimenti sbagliati nell'industria alberghiera di Zaandam. Il suo stipendio fu sequestrato e tutti i suoi bonus della nazionale finirono al fisco. Solo quando Cor Coster, suocero e manager di Cruijff, ne organizzò il trasferimento al Barcellona, i problemi economici furono superati. 

Persone sbagliate

Dopo dieci anni di calcio internazionale di alto livello, nel 1979 optò per l'avventura e i soldoni con i New York Cosmos.

Fuori del campo negli Stati Uniti, a volte perse letteralmente la strada. Il compagno di squadra Wim Rijsbergen ha confermato che Neeskens era “in astinenza”. “Sembra una calamita. Le persone sbagliate hanno controllato tutta la sua vita”.

Il suo contratto con i Cosmos fu rescisso e dopo il divorzio si nascose in Austria. Seguono periodi in club modesti, tra cui il Groningen. Nel 1981 tornò con successo in nazionale, grazie al Ct Kees Rijvers che andò a trovarlo a New York e poi lo volle a dormire nella sua casa nel Brabante. Neeskens era come “rinato” dopo la vittoria per 3-0 sul Belgio.

Erano le ultime convulsioni di un uomo di potere in declino. Come molti ex giocatori di livello internazionale, non è stato un allenatore di successo. Era piuttosto un assistente. All'inizio del secolo, ad esempio, è stato vice dei Ct Guus Hiddink e Frank Rijkaard a Mondiali ed Europei. Tra il 2000 e il 2004 è diventato capoallenatore del NEC, ma come il Neeskens giocatore, anche il Neeskens allenatore si è trovato meglio in un ruolo di servizio. In seguito ha sostenuto per undici anni i bambini disabili con una fondazione che porta il suo nome.

***

Onvergetelijk waren de penalty’s 

van Neeskens op het WK in 1974

De winnaarsmentaliteit van Johan Neeskens sprak tot de verbeelding

De arbeiderszoon uit Heemstede was een penaltyspecialist. Hij speelde onder andere bij Ajax, FC Barcelona en Oranje.

8 Oct 2024 - NRC

Met de dood van Johan Neeskens (73) is weer een Nederlandse topvoetballer uit de gouden jaren zeventig op relatief jonge leeftijd overleden. Neeskens was dit weekend voor KNVB World Coaches op pad in Algerije, waar hij zondag onwel werd en stierf.

Op een persconferentie van het Nederlands elftal reageerde bondscoach Ronald Koeman maandagmiddag op het overlijden van de 49-voudig international: „Als klein mannetje was hij mijn grote idool. Op straat wilde ik Neeskens zijn. Zijn stijl van spelen sprak me ongelofelijk aan. Zijn strijd, met slidings. En hij was een penaltyspecialist.”

Bikkelhard voor zijn tegenstanders, bikkelhard voor zichzelf. Zijn bebloede shirt in 1978 na de WK-finale tegen Argentinië vertelde het verhaal van een middenvelder die het meer van strijdlust dan van techniek moesten hebben. Met de bal toveren liet hij over aan Johan Cruijff, zijn in 2016 overleden maatje bij Ajax, FC Barcelona en het Nederlands elftal.

Schitterend zijn de vertraagde filmbeelden waarin hij met Feyenoorder Willem van Hanegem in een Europa Cup-wedstrijd duelleerde. Slidings, tackles, elleboogstoten: om elkaar vervolgens vriendschappelijk overeind te helpen. Toen ‘De Kromme’ een paar jaar eerder Ajacied ‘De Nees’ in het ziekenhuis had geschopt, stond hij de volgende dag aan diens bed.

Neeskens’ winnaarsmentaliteit sprak bij het Catalaanse publiek zo tot de verbeelding dat hij Cruijff in populariteit naar de kroon stak. Johan Segundo of El Torero schoffelde er ook in Camp Nou driftig op los. Aanvallen, verdedigen, hij was overal. Een box-to-box-speler, zou hij tegenwoordig genoemd zijn. Niet Ajax, maar Barcelona bleef altijd zijn favoriete club.

Onvergetelijk waren de penalty’s van Neeskens op het WK in 1974. Hij nam drie vrijwel identieke strafschoppen tegen Bulgarije: met de rechterwreef kiezelhard richting bovenhoek, sindsdien wordt zo’n penalty ‘à la Neeskens’ genoemd. In de finale tegen West-Duitsland schoot hij laag en dwars door het midden, doelman Sepp Maier dook tevergeefs naar de ‘Bulgaarse’ hoek.

Schillenboer

In Voetbal International blikte de arbeiderszoon terug op zijn arme jeugd, zijn vader werkte bij de Hoogovens en was in zijn vrije tijd schillenboer. „Hij stond liever aan de zijkant te kankeren”, vertelde ‘Han’ – koosnaampje van zijn moeder. Met zijn vader moest hij met paard-en-wagen de wijk door. „Af en toe geneerde ik me, dat je overal om schillen en oud brood moest vragen”, zei de man die later miljonair werd.

Neeskens werd gepest op de lts. „Ik was niet goed genoeg. Je kon merken dat ze dachten: hij is maar een dommerik. Maar tijdens gymnastiek sloeg ik terug. Dan was ik de beste. Of het nou hardlopen, verspringen of hoogspringen was; ik won de prijzen.” Neeskens was amateur bij RCH in zijn geboorteplaats Heemstede, toen hij in 1970 voor een transfersom van 225.000 gulden naar Ajax ging. Hij was ook een talentvolle honkballer, jeugdinternational zelfs, maar koos voor een voetbalcarrière. Hij won met Ajax drie Europa Cups en een wereldbeker en speelde twee (verloren) WK-finales met het Nederlands elftal.

Fervent stapper

Trainer Rinus Michels zag hem in 1970 overgeven langs het oefenveld en adviseerde de jongeling meer op stap te gaan – het was de periode dat topsport nog samenging met alcohol en nicotine. Dat had Michels beter niet kunnen zeggen. Neeskens werd een fervent stapper en werd door een ploeggenoot en Ajax-veteraan opgeraapt. Zaterdagnacht sliep hij voort aan bij Sjaak Swart. „Dan zit hij lekker ontspannen in pyjama tv te kijken”, vertelde Swart in VI. „Ik weet precies wat ik tegen hem moet zeggen. Hij is daar erg gevoelig voor. Je mag nooit zeggen: je móét dit of je móét dat. Dan wordt hij te fel, te geprikkeld. Als je hem rustig zijn gang laat gaan, is hij een onbetaalbare kracht.” Bij de NOS zei Swart: „Ik heb Johan altijd als mijn eigen zoon beschouwd.”

Neeskens was intussen door verkeerde investeringen in de horeca van Zaandam in geldnood gekomen. Er werd beslag gelegd op zijn salaris en alle premies van Oranje gingen naar de fiscus. Pas toen Cor Coster, schoonvader en zaakwaarnemer van Cruijff, zijn transfer naar Barcelona regelde, waren de geldzorgen voorbij.

‘Verkeerde mensen’

Na tien jaar internationaal topvoetbal koos hij in 1979 voor het avontuur en het grote geld bij de New York Cosmos. In de VS raakt hij buiten het veld soms weer letterlijk de weg kwijt. Ploeggenoot Wim Rijsbergen bevestigde dat Neeskens „aan de fles” was. „Hij lijkt wel een magneet. De verkeerde mensen hebben zijn hele leven beheerst.”

Zijn contract bij de Cosmos werd ontbonden en de man die in scheiding lag dook onder in Oostenrijk. Daarna volgden periodes bij bescheiden clubs, waaronder FC Groningen. Hij maakte in 1981 nog een geslaagde rentree in Oranje, met dank aan bondscoach Kees Rijvers die hem in New York opzocht en hem in zijn huis in Brabant wilde laten slapen. Neeskens was na de 3-0 zege op België „zielsgelukkig”.

Het waren de laatste stuiptrekkingen van een krachtmens op zijn retour. Net als veel oud-internationals was hij geen succesvolle hoofdcoach. Liever was hij hulptrainer. Zo assisteerde hij rond de eeuwwisseling op WK en EK de bondscoaches Guus Hiddink en Frank Rijkaard. Tussen 2000 en 2004 werd hij toch weer hoofdtrainer bij NEC, maar net als de speler Neeskens gedijde de trainer Neeskens beter in een dienende rol. De mens Neeskens ondersteunde later met een naar hem vernoemde foundation elf jaar lang kinderen met een beperking.