Hij bouwde een topteam zonder supersterren

Lang had Paris Saint-Germain een onsympathiek, poenerig imago. Maar sinds het aantreden van Luis Enrique vallen niet de grote namen op, maar het voetbal zelf.

Onder Luis Enrique won Barcelona nóg vaker dan onder Pep Guardiola

31 May 2025 - NRC

Joost Pijpker 

AMSTERDAM - Met z’n tweeën zitten ze in de videoruimte. De wereldster en de coach die er genoeg van heeft. Topscorer Kylian Mbappé, zittend op een van de vele zwarte stoeltjes, voorover geleund, aandachtig kijkend. Hoofdtrainer Luis Enrique staand tegenover hem, het bovenlijf dreigend over de aanvaller heen gebogen. Rusteloos, geërgerd, grofgebekt.

Het is april 2024 en Paris Saint-germain heeft enkele dagen ervoor in de kwartfinale van de Champions League thuis verloren van FC Barcelona (2-3). Luis Enrique baalt van het optreden van zijn ploeg, zo is te zien in een documentaire die het Spaanse mediabedrijf Movistar vorig seizoen over hem maakte. PSG was laks met druk zetten, liet de bezoekers alle ruimte om op te bouwen.

Dat is mede de schuld van Mbappé, betoogt de trainer in de videoruimte. Hij laat de spits, in Parijs clubtopscorer aller tijden, beelden van de wedstrijd zien. Van hoe Mbappé stilstaand toekijkt hoe enkele meters verderop de centrale verdedigers van Barcelona helemaal vrijstaan op de rand van het strafschopgebied. „Catastrophique”, oordeelt Luis Enrique.

De Spanjaard wil zijn team laten spelen als „een verduivelde pressiemachine” en als één speler dan verzaakt, kan de tegenstander gemakkelijk onder die druk uit voetballen. Het is een boodschap die Luis Enrique voor zijn gevoel al het hele seizoen herhaalt, en die bij Mbappé maar niet lijkt aan te komen. De spits lijkt vooral bezig met aanvallen, met dribbels, met doelpunten. „Natuurlijk ben je een fenomeen”, foetert de coach, „maar dat kan me niets schelen.”

Hooguit anderhalve minuut duurt het voorval, in een documentaire van dik twee uur. Toch is de betekenis ervan niet te missen: de tijd dat supersterren de dienst uitmaakten in het Parc des Princes is voorbij. Na de overname door de huidige Qatarese eigenaar in 2011 kreeg PSG het imago van een zielloze, poenerige club, die dacht alles te kunnen oplossen met nóg meer geld, maar voetballend steeds net tekort kwam.

Sinds de komst van Luis Enrique in de zomer van 2023 heeft PSG dat onsympathieke imago in rap tempo van zich afgeworpen. Tegenwoordig valt de Parijse club juist op door de afwézigheid van supersterren, door het verzorgde voetbal, de eenheid die de ploeg uitstraalt, een bijna onstilbare aanvalslust. Wie is de man achter die transformatie, die zaterdag met zijn team in de finale van de Champions League tegen Internazionale speelt?

‘Hautain, arrogant’

Op het kolossale trainingscomplex in Poissy, ten noordwesten van Parijs, staat langs de rand van het veld een donkerblauwe hoogwerker. Als de spelers van PSG het veld opgaan voor tactische oefeningen laat Luis Enrique Martínez García (Gijón, 1970) zich door het bakje de lucht in hijsen. Van dik vier meter hoogte kijkt hij dan naar beneden, is te zien in video’s van PSG. Op die manier kan de trainer in één oogopslag alle spelers zien, ook die aan de overzijde van het veld.

Regelmatig neemt hij een portofoon mee omhoog. Zijn spelers dragen onder hun shirt dan een kleine luidspreker. Het stelt de coach in staat om een oefening middenin het spel stil te leggen en meteen bij te sturen. Als het even kon, zou hij zijn spelers ook tijdens wedstrijden zo coachen: niet vanaf de zijlijn, maar vanuit zijn werkkamer, terwijl hij intussen de wedstrijdbeelden op zijn computer analyseert.

Luis Enrique is zelf de eerste om toe te geven dat hij een radicale trainer kan zijn. Dwingend, veeleisend, compromisloos. Hij maakt de plannen, en zijn spelers hebben die uit te voeren. Een van zijn grote voorbeelden als trainer is niet voor niets Louis van Gaal, die hij als speler bij FC Barcelona meemaakte. „Hij is altijd veeleisend en heel streng, maar ook heel oprecht, heel authentiek”, zei Luis Enrique ooit over de Nederlander in een videostream.

Zijn eigen zelfverzekerdheid kan onuitstaanbaar overkomen, weet ‘Lucho’, zoals zijn bijnaam luidt. Of zoals zijn vrouw Elena in de documentaire zegt: „Mensen vinden hem vaak arrogant, hautain, trots.” Hij trekt zich weinig aan van wat anderen over hem zeggen of denken. Zo loopt hij op koude ochtenden onverstoorbaar rondjes op zijn blote voeten over het trainingsveld, om „verbinding met de natuur” te zoeken. Sinds hij ermee begonnen is, heeft hij geen moment meer last gehad van allergieën, zegt hij tegen de camera.

Op zijn 55ste is hij nog steeds volop met zijn gezondheid bezig. Eindeloos brengen de documentairemakers hem sportend in beeld. Terwijl zijn assistenten hem bijpraten over een Europees duel, gaat het alarm op zijn sporthorloge af. Luis Enrique onderbreekt ze, middenin een zin, en begint zich op te drukken op de rand van de tafel.

Zijn appartement in Parijs ligt vol matjes en gewichten, aan het plafond heeft hij turnringen laten ophangen om te trainen. „Ik ben een minimalist”, grijnst hij. „Maar Elena vindt het nodig om hier af en toe een bankstel neer te zetten.”

Zo was hij al toen hij zelf nog voetbalde, op het middenveld bij Barcelona. Een speler met een tomeloze inzet, nietsontziend. Die instelling verlangt hij als trainer ook. Luis Enrique begon als coach bij het tweede elftal van Barcelona, samen met voormalig teamgenoot Pep Guardiola. Daarna vertrok hij, naar AS Roma en Celta de Vigo, om in 2014 terug te keren als hoofdtrainer van de club waar hij het meest van houdt: FC Barcelona.

Hij kent er zijn beste jaren tot nu toe, op de fundamenten die Guardiola er achterliet. Onder Luis Enrique wint Barcelona nóg vaker dan onder Guardiola , scoort de ploeg nog meer. In zijn eerste seizoen wint hij meteen de Champions League, het landskampioenschap en de Spaanse beker, waarna hij door spelers, coaches en journalisten dat jaar wordt uitgeroepen tot de beste coach van de wereld.

Maar net zo plotseling stopt hij, na drie jaar, omdat hij vermoeid is van „de meedogenloze zoektocht naar oplossingen en manieren om het team te verbeteren”. In de vier jaar erop is hij, met wisselend succes, bondscoach van het Spaanse nationale elftal. Misschien is hij meer een clubtrainer, zal hij er later over zeggen. Omdat het overbrengen van zijn filosofie tijd kost.

Alle macht

PSG had hij tot 2023 nooit overwogen, omdat hij niet geloofde in de aanpak van de Qatarese investeerder QSI. „Als je met de beste spelers prijzen zou winnen, had PSG nu acht Champions Leagues moeten hebben”, zegt hij in de documentaire. „Ze hebben er geen één.” Maar als hij in gesprek raakt met mensen bij de club merkt hij dat ook in Parijs dat besef langzaam indaalt en gaat hij op het aanbod van PSG in.

Van clubvoorzitter Nasser Al-khelaifi krijgt Luis Enrique alle ruimte om te bouwen. De focus op prijzen was verkeerd, zal de investeerder later toegeven. PSG moet eerst een team worden, met een duidelijke filosofie, dan volgen de resultaten vanzelf, zo is de nieuwe overtuiging. Bij zijn openingsspeech van het seizoen waarschuwt de eigenaar de spelersgroep: Luis Enrique „heeft de macht om te doen wat hij wil.”

De grootste ster van allemaal, Lionel Messi, is dan al weg. Hij verruilt Parijs voor Miami. Kort daarop vertrekt ook Neymar, naar Al Hilal in Saoedi-arabië – met 222 miljoen euro tot op heden nog altijd ’s werelds duurste voetbaltransfer. In hun plaats haalt Luis Enrique jonge, veelal Franse talenten, zoals Ousmane Dembélé, Bradley Barcola en (in het huidige seizoen) Désiré Doué en Khvicha Kvaratskhelia.

Van de wereldsterren blijft alleen Mbappé over, de beste Franse voetballer van zijn generatie. De spits moet het gezicht worden van het nieuwe tijdperk, van een team waarvan het plezier moet afspatten. Maar al snel in het eerste jaar merkt Luis Enrique dat Mbappé niet die „hoeksteen” van zijn elftal gaat worden.

De Spanjaard wil met felle druk spelen, maar de aanvaller onttrekt zich daaraan. En in het opbouwen wil de coach veel minder gestructureerd spelen. Spelers moeten soms ongemakkelijk dicht bij elkaar staan, allemaal aan dezelfde kant van het veld, om zo een overtal te creëren. Een linksvoor moet dus ook spits zijn, een spits moet kunnen inzakken tot hij rechtsback staat. Terwijl Mbappé vooral vasthoudt aan zijn plek in het midden.

Een breuk is dus onvermijdelijk, blijkt gaandeweg het seizoen. En hoewel Luis Enrique zich voortdurend positief uitlaat over Mbappé als persoon, oordeelt hij hard over zijn opstelling als speler. Uiteindelijk is het Mbappé die buigt, en na dat eerste seizoen verhuist naar Real Madrid. De trainer is er laconiek onder. „Ik denk dat we volgend jaar nóg beter zijn”, zegt hij tegen de documentairemakers.

Het is een uitspraak die hij dit voorjaar op een persconferentie nog eens in herinnering brengt, nadat PSG nog betere cijfers kan overleggen dan in zijn eerste seizoen. Genoeg om favoriet Liverpool te verslaan in de achtste finales van de Champions League. Wie uitblonk? Eigenaar Al-khelaifi moet na afloop het antwoord schuldig blijven. „Ik zou het je niet kunnen zeggen. Er is dit seizoen maar één grote ster: het hele team.”

***

Ha costruito una squadra di alto livello senza superstar

Per molto tempo il Paris Saint-Germain ha avuto un'immagine antipatica e snob. Ma da quando Luis Enrique è entrato in carica, non sono i grandi nomi a spiccare, ma il calcio stesso.

Sotto Luis Enrique, il Barcellona ha vinto ancora più spesso che sotto Pep Guardiola.

31 maggio 2025 - NRC

Joost Pijpker AMSTERDAM

I due siedono nella sala video. La star mondiale e l'allenatore che ne ha abbastanza. Il capocannoniere Kylian Mbappé, seduto su una delle tante sedie nere, si sporge in avanti e osserva con attenzione. L'allenatore Luis Enrique in piedi di fronte a lui, con il busto minacciosamente piegato sull'attaccante. Irrequieto, esasperato, maleducato.

È l'aprile del 2024 e il Paris Saint-Germain ha perso in casa contro il Barcellona (2-3) nei quarti di finale di Champions League pochi giorni prima. Luis Enrique si lamenta della prestazione della sua squadra, secondo un documentario realizzato su di lui la scorsa stagione dalla società di media spagnola Movistar. Il PSG ha esercitato una pressione poco rigorosa, lasciando agli ospiti tutto lo spazio di cui avevano bisogno per costruire.

Questo è in parte colpa di Mbappé, sostiene l'allenatore nel video. Mostra all'attaccante, capocannoniere di tutti i tempi del club parigino, un filmato della partita. Di come Mbappé abbia guardato, immobile, mentre a pochi metri di distanza i difensori centrali del Barcellona si trovavano completamente liberi al limite dell'area di rigore. “Catastrofico”, giudica Luis Enrique.

Lo spagnolo vuole che la sua squadra giochi come “una diabolica macchina da pressione” e che se un giocatore viene meno, l'avversario possa facilmente giocare sotto pressione. È un messaggio che Luis Enrique sente di ripetere da tutta la stagione e che non sembra arrivare a Mbappé. L'attaccante sembra preoccuparsi soprattutto degli attacchi, dei dribbling, dei gol. “Certo che sei un fenomeno”, sbotta l'allenatore, “ma a me non interessa”.

L'episodio dura al massimo un minuto e mezzo, in un documentario di oltre due ore. Eppure il suo significato non può sfuggire: i giorni in cui le superstar dominavano il Parc des Princes sono finiti. Dopo l'acquisizione da parte dell'attuale proprietario qatariota nel 2011, il PSG ha acquisito l'immagine di un club snob e senz'anima, che pensava di poter risolvere tutto con ancora più soldi, ma che ha sempre fallito nel calcio.

Dall'arrivo di Luis Enrique nell'estate del 2023, il PSG si è rapidamente liberato di questa immagine antipatica. Oggi il club parigino si distingue proprio per la sua rinuncia alle superstar, per il suo calcio raffinato, per l'unità che la squadra emana, per uno spirito d'attacco quasi insaziabile. Chi è l'uomo dietro questa trasformazione, che sabato giocherà con la sua squadra nella finale di Champions League contro l'Internazionale?

Hautain, arrogante

Nel colossale complesso di allenamento di Poissy, a nord-ovest di Parigi, una piattaforma aerea blu scuro si erge lungo il bordo del campo. Quando i giocatori del PSG scendono in campo per le esercitazioni tattiche, Luis Enrique Martínez García (Gijón, 1970) si fa issare in aria dalla benna. Poi guarda giù da un'altezza di oltre quattro metri, come mostrano i video del PSG. In questo modo, l'allenatore può vedere tutti i giocatori a colpo d'occhio, anche quelli sul lato opposto del campo.

Porta regolarmente con sé un walkie-talkie. I suoi giocatori indossano un piccolo altoparlante sotto la maglietta. In questo modo, l'allenatore può interrompere un'esercitazione nel bel mezzo del gioco e apportare modifiche immediate. Se potesse, allenerebbe i suoi giocatori in questo modo anche durante le partite: non da bordo campo, ma dal suo studio, analizzando nel frattempo i filmati della partita sul suo computer.

Luis Enrique stesso è il primo ad ammettere di poter essere un allenatore radicale. Impegnativo, esigente, intransigente. Lui fa i piani e i suoi giocatori devono eseguirli. Uno dei suoi grandi esempi di allenatore è, non a caso, Louis van Gaal, che ha conosciuto da giocatore al Barcellona. “È sempre esigente e molto severo, ma anche molto sincero, molto autentico”, ha detto Luis Enrique dell'olandese in un video.

La sua sicurezza in se stesso può risultare insopportabile, sa di “Lucho”, come viene soprannominato. O, come dice la moglie Elena nel documentario, “la gente lo trova spesso arrogante, altezzoso, orgoglioso”. Gli importa poco di ciò che gli altri dicono o pensano di lui. Nelle mattine fredde, ad esempio, corre senza esitazione a piedi nudi per il campo di allenamento, alla ricerca di una “connessione con la natura”. Da quando ha iniziato, non ha mai sofferto di allergie, dice alla telecamera.

A 55 anni, è ancora completamente impegnato con la sua salute. I documentaristi lo ritraggono mentre si allena senza sosta. Mentre i suoi assistenti lo aggiornano su una partita europea, scatta la sveglia sul suo orologio sportivo. Luis Enrique li interrompe, nel bel mezzo di una frase, e inizia a spingersi sul bordo del tavolo.

Il suo appartamento di Parigi è pieno di tappetini e pesi, dal soffitto ha fatto appendere anelli da ginnastica per allenarsi. “Sono un minimalista”, sorride. “Ma Elena trova necessario mettere qui un divano di tanto in tanto”.

Era così anche quando giocava a calcio, nel centrocampo del Barcellona. Un giocatore dall'impegno sconfinato, implacabile. Desidera questo atteggiamento anche come allenatore. Luis Enrique ha iniziato come allenatore con la seconda squadra del Barcellona, insieme all'ex compagno di squadra Pep Guardiola. Poi è andato via, all'AS Roma e al Celta de Vigo, prima di tornare nel 2014 come capo allenatore del club che ama di più: Il Barcellona.

Finora sta vivendo i suoi anni migliori, sulle basi lasciate da Guardiola. Sotto Luis Enrique, il Barcellona vince ancora più spesso che sotto Guardiola e segna ancora di più. Nella sua prima stagione vince subito la Champions League, il campionato nazionale e la Coppa di Spagna, dopo di che viene nominato da giocatori, allenatori e giornalisti il miglior allenatore del mondo di quell'anno.

Ma altrettanto improvvisamente si dimette, dopo tre anni, perché stanco della “ricerca incessante di soluzioni e modi per migliorare la squadra”. Nei quattro anni successivi è allenatore della nazionale spagnola, con diversi successi. Forse è più un allenatore di club, dirà in seguito. Perché trasmettere la sua filosofia richiede tempo.

Tutto il potere

Il PSG non l'ha mai considerato fino al 2023 perché non credeva nell'approccio dell'investitore qatariota QSI. “Se si vincessero i premi con i migliori giocatori, il PSG avrebbe già dovuto avere otto Champions League”, dice nel documentario. “Non ne hanno nemmeno una”. Ma quando entra in contatto con le persone del club, si accorge che anche a Parigi la consapevolezza sta lentamente affondando e accetta l'offerta del PSG.

Il presidente del club Nasser Al-khelaifi concede a Luis Enrique tutto lo spazio necessario per costruire. L'attenzione ai premi era sbagliata, ammetterà in seguito l'investitore. Il PSG deve prima diventare una squadra, con una filosofia chiara, poi i risultati seguiranno naturalmente, è la nuova convinzione. Nel suo discorso di apertura della stagione, il proprietario avverte il gruppo di giocatori: Luis Enrique “ha il potere di fare ciò che vuole”.

La più grande stella di tutti, Lionel Messi, se ne andrà per allora. Lascia Parigi per Miami. Poco dopo se ne va anche Neymar, all'Al Hilal in Arabia Saudita - ancora oggi il trasferimento più costoso del mondo con 222 milioni di euro. Al loro posto, Luis Enrique inserisce giovani talenti, per lo più francesi, come Ousmane Dembélé, Bradley Barcola e (nella stagione in corso) Désiré Doué e Khvicha Kvaratskhelia.

Delle stelle mondiali, rimane solo Mbappé, il miglior calciatore francese della sua generazione. L'attaccante dovrebbe diventare il volto della nuova era, di una squadra il cui divertimento dovrebbe brillare. Ma già dopo il primo anno, Luis Enrique si accorge che Mbappé non sarà la “pietra angolare” della sua squadra.

Lo spagnolo vuole giocare con una pressione feroce, ma l'attaccante la elude. E nella costruzione, l'allenatore vuole giocare in modo molto meno strutturato. A volte i giocatori devono stare scomodamente vicini, tutti dalla stessa parte del campo, per creare una sovrapposizione. Quindi un attaccante sinistro deve essere anche attaccante, un attaccante deve essere in grado di abbassarsi fino ad arrivare al terzino destro. Mentre Mbappé si posiziona prevalentemente al centro.

Quindi la rottura è inevitabile, sembra che la stagione stia andando avanti. E sebbene Luis Enrique parli costantemente in modo positivo di Mbappé come persona, giudica duramente la sua formazione come giocatore. Alla fine, è Mbappé ad arrendersi, trasferendosi al Real Madrid dopo la prima stagione. L'allenatore è laconico al riguardo. “Penso che l'anno prossimo saremo ancora migliori”, dice ai documentaristi.

È una dichiarazione che ha ricordato in una conferenza stampa questa primavera, dopo che il PSG è riuscito a produrre cifre ancora migliori rispetto alla sua prima stagione. Tanto da battere il favorito Liverpool negli ottavi di finale di Champions League. Chi si è distinto? Il proprietario Al-khelaifi ha dovuto rimanere colpevole della risposta dopo la partita. “Non sarei in grado di dirvelo. C'è un solo grande protagonista in questa stagione: tutta la squadra”.